Gösterilen ve gösteren nedir ?

Gösterilen ve Gösteren Nedir?

Dilin Görünmeyen Anatomisi

Bir kelimeyi düşündüğümüzde, aklımıza yalnızca bir ses ya da yazılı bir biçim gelmez; aynı zamanda onun çağrıştırdığı bir anlam da gelir. “Gösteren” ve “gösterilen” kavramları, dilin bu iki katmanını açıklayan temel yapı taşlarıdır. Dil, yalnızca iletişimin aracı değil, aynı zamanda anlamın kurulduğu bir sistemdir. Bu sistemin içinde, her sözcük hem bir biçim hem de bir anlam taşır — işte bu iki yön, göstergebilimde “gösteren” ve “gösterilen” olarak adlandırılır.

Tarihsel Arka Plan: Ferdinand de Saussure ve Dilin Yapısal Devrimi

Gösterilen ve gösteren kavramlarının kökeni, 20. yüzyılın başlarında İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure’e dayanır. Saussure, 1916 yılında yayımlanan Genel Dilbilim Dersleri adlı eserinde dili bir “gösterge sistemi” olarak tanımlamıştır.

Ona göre dil, doğrudan nesneleri temsil etmez; insanlar arasında anlamı kuran bir sistemdir. Bu sistemde:

– Gösteren (signifiant): Sözcüğün işitsel ya da görsel biçimidir. Örneğin, “ağaç” kelimesini duyduğumuzda aklımıza gelen ses dizisi — yani biçim — gösterendir.

– Gösterilen (signifié): Bu biçimin zihnimizde çağrıştırdığı kavramdır. “Ağaç” denildiğinde aklımıza gelen kökleri, dalları, yaprakları olan canlı varlık fikri — yani anlam — gösterilendir.

Saussure’ün bu ayrımı, dilin keyfi (arbitrary) bir sistem olduğunu da ortaya koyar. Çünkü “ağaç” sözcüğünün o nesneyle doğrudan bir bağlantısı yoktur; bu ilişki toplumsal uzlaşıyla kurulmuştur.

Gösterge Zinciri: Anlamın Sürekli Akışı

Bir gösterge, asla tek başına durmaz. Dil, göstergelerin birbirleriyle ilişkisi üzerinden işler. Gösteren ve gösterilen arasındaki ilişki sabit değildir; zamanla, kültürle ve bağlamla birlikte değişir.

Örneğin, “ev” sözcüğü bir dönemde yalnızca fiziksel bir mekânı çağrıştırırken, günümüzde “aidiyet”, “güven” ya da “sosyal statü” gibi kavramsal anlamlar da yüklenmiştir.

Bu değişkenlik, anlamın toplumsal bir süreç olduğunu gösterir. Her yeni söylem, her yeni bağlam, gösteren ile gösterilen arasındaki ilişkiyi yeniden tanımlar.

Peki bu durumda dil sabit midir, yoksa yaşayan bir organizma gibi sürekli evrilir mi?

Roland Barthes ve Göstergebilimin Genişlemesi

Fransız düşünür Roland Barthes, Saussure’ün kavramlarını genişleterek göstergebilimi kültürün her alanına uyguladı.

Barthes’a göre, sadece dil değil; moda, reklam, medya, hatta yemek kültürü bile birer gösterge sistemidir.

Bir reklam afişinde kırmızı bir dudak yalnızca bir renk ve şekil değildir; aynı zamanda arzuyu, tutkuyu ve tüketim çağının ideallerini gösterir.

Bu bağlamda, gösterilen artık yalnızca bir nesne değil, bir ideolojinin taşıyıcısı haline gelir. Barthes, bu durumu “mit” kavramıyla açıklar. Modern mitler, gündelik göstergeler aracılığıyla bize belirli düşünme biçimlerini, toplumsal rolleri ve tüketim değerlerini “doğal”mış gibi sunar.

Günümüzde Gösteren ve Gösterilen: Dijital Kültürde Anlamın Kayması

Dijital çağ, gösteren ve gösterilen arasındaki ilişkiyi daha da karmaşık hale getirdi.

Sosyal medyada bir “emoji”, bir “hashtag” ya da bir “meme”, artık sadece biçimsel bir gösterge değil, bir kültürel konumun ifadesidir.

Bir kalp emojisi, dostluğu, sevgiyi ya da ironiyi temsil edebilir — bağlama göre anlam değişir.

Bu durum, anlamın sabit olmaktan çıkıp, çok katmanlı ve geçici hale geldiğini gösterir. Günümüz insanı, göstergeler arasında sürekli bir “yorumlama” faaliyeti yürütür.

Her paylaşım, her görsel, her kelime, yeni bir gösterilenin doğmasına neden olur.

Postmodern Yaklaşımlar: Anlamın Sonsuzluğu

Postmodern düşünürler, özellikle Jacques Derrida, gösterilenin hiçbir zaman tam anlamıyla yakalanamayacağını savunur.

Derrida’nın “différance” kavramı, anlamın sürekli ertelendiğini ve göstergeler arasında dolaşarak var olduğunu ileri sürer.

Bir kelimenin anlamı, başka bir kelimeye başvurmadan açıklanamaz. Böylece dil, kendi içinde sonsuz bir referans zincirine dönüşür.

Bu yaklaşım, anlamın merkezsiz ve değişken yapısını vurgular: Her metin, yeni bir okumayla yeniden üretilir.

Sonuç: Göstergelerin Dünyasında Yönümüz Nerede?

Gösteren ve gösterilen arasındaki ilişki, yalnızca dilin değil, düşüncenin de temelidir. Her kelime, her simge, her görsel — anlam üretir, dönüştürür ve yeniden şekillendirir.

Bugün dijital kültürün içinde yaşarken, artık göstergeleri tüketmiyor, aynı zamanda üretiyoruz.

Ancak unutmamak gerekir ki, her gösteren bir anlam taşır ama her anlam, yeni bir göstereni doğurur.

Peki sizce, kelimeler bizi mi yönlendiriyor, yoksa biz mi onlara anlam yüklüyoruz?