Ekonomik Tercihler ve Ahlaki Denge: 7 Büyük Günah Üzerine Bir Analiz
Bir ekonomist olarak, bazen rakamların ötesine bakmanın zorunluluğunu hissederim. Çünkü ekonomi sadece arz-talep dengesiyle, faiz oranlarıyla ya da piyasa göstergeleriyle sınırlı değildir. Ekonomi, aslında insan davranışlarının aynasıdır. Seçimlerimiz, kaynakların nasıl kullanıldığını belirler — ve her seçim, bir fırsat maliyeti taşır. Tıpkı ahlak gibi, ekonomi de sınırların farkında olmayı gerektirir. Bu bağlamda, “7 büyük günah” kavramı, dini bir öğreti olmanın ötesinde, ekonomik davranışlarımızın da derin bir metaforudur.
Diyanet’e Göre 7 Büyük Günah Nedir?
Diyanet kaynaklarında “yedi büyük günah”, yani kebâir, insanın hem kendine hem topluma zarar veren ağır suçlardır. Bunlar genellikle şu şekilde sıralanır:
1. Allah’a ortak koşmak (şirk),
2. Haksız yere cana kıymak,
3. Büyücülük,
4. Yetim malı yemek,
5. Faiz (riba) yemek,
6. Savaşta kaçmak,
7. Namuslu insanlara zina iftirası atmak.
Bu günahlar, dini açıdan affı zor fiiller olarak kabul edilir. Ancak bunlara ekonomik açıdan bakıldığında, her biri piyasa işleyişini, kaynak dağılımını ve toplumsal refahı etkileyen davranışsal göstergelerdir. Ekonomi ile ahlak arasındaki ince çizgi, burada görünür hale gelir.
Ekonomik Açıdan 7 Büyük Günahın Anlamı
1. Şirk – Değerlerin Aşırı Ticarileşmesi
Ekonomik düzlemde “şirk”, paranın kutsallaştırılması olarak okunabilir. Para, üretimin bir aracıyken, amaca dönüştüğünde ekonomik sistemde denge bozulur. Değerlerin ticarileşmesi, insanın emeğini araçsallaştırır. Bu da ekonomik yabancılaşmayı doğurur — Karl Marx’ın tanımladığı şekilde, üretici kendi ürününe ve emeğine yabancılaşır.
2. Cana Kıymak – Ekonomik Şiddet
Modern ekonomilerde kimse doğrudan cana kıymasa da, ekonomik politikalar aracılığıyla dolaylı “hayat maliyetleri” yaratılabilir. Gelir eşitsizliği, yoksulluk ve çevresel tahribat, aslında bir tür sistematik şiddettir. Refahın belirli ellerde toplanması, diğerlerinin yaşam koşullarını daraltır. Bu bağlamda, adaletsiz ekonomi, “gizli bir ölüm politikası” haline gelebilir.
3. Büyücülük – Manipülatif Piyasa Davranışları
Günümüz finans dünyasında “büyücülük”, manipülasyonun başka bir adıdır. Spekülatif yatırımlar, yanlış bilgiyle yönlendirilen piyasalar, “sihirli kâr formülleri” aslında modern büyücülük türleridir. Ekonomide görünmeyen eller, bazen görünmez oyunlara dönüşür. Bu, piyasa güvenini zedeler ve istikrarsızlığı besler.
4. Yetim Malı Yemek – Kaynakların Adaletsiz Dağılımı
Yetim malını yemek, toplumun en savunmasız bireylerinin haklarını gasp etmektir. Ekonomik açıdan bu, düşük gelirli kesimlerin kaynaklara erişememesi, fırsat eşitsizliği ve adaletsiz vergi sistemleriyle benzeşir. Sosyal adalet, ekonomide “yetim hakkını korumak” demektir. Bu da sürdürülebilir büyümenin temelidir.
5. Faiz (Riba) – Borç Ekonomisinin Tuzakları
Faiz, İslam ekonomisinin en çok tartışılan konularındandır. Diyanet, faiz sistemini, üretime dayanmayan gelir biçimi olarak eleştirir. Ekonomik açıdan da aşırı borçlanma, finansal krizlerin temel nedenidir. Kapitalist ekonomilerde borç sarmalı, bireyi ve devleti uzun vadeli bağımlılığa sürükler. Bu durum, üretim yerine tüketimi teşvik eder; “gerçek refah” yerine “kâğıt refahı” yaratır.
6. Savaşta Kaçmak – Kriz Anlarında Sorumluluktan Kaçmak
Ekonomik krizler, bir anlamda modern savaşlardır. Şirketlerin, devletlerin veya bireylerin kriz dönemlerinde sorumluluk almaktan kaçması, sistemin çökmesine neden olur. Lidere, girişimciye ya da kurumlara düşen görev, krizden kaçmak değil, onu yönetebilmektir. Savaşta kaçmak, ekonomide “yatırımdan, üretimden ve yenilikten kaçmak” anlamına gelir.
7. İftira – Bilgi Kirliliği ve Güvenin Yıkımı
Ekonomide bilgi, en kıymetli sermayedir. Yanlış bilginin yayılması, iftiranın ekonomik karşılığıdır. Sahte haberler, manipülatif yorumlar ve dezenformasyon, piyasa güvenini yok eder. Güvenin sarsıldığı bir ekonomide yatırım olmaz, büyüme sürdürülemez. Dolayısıyla bilgi güvenliği, ahlaki olduğu kadar ekonomik bir zorunluluktur.
Ekonomi-Ahlak İlişkisi: Geleceğe Dair Bir Perspektif
Ekonomik büyüme, ahlaki temellerden koparıldığında, sürdürülebilirliğini yitirir. 7 büyük günah, bu bağlamda yalnızca dini değil, etik-ekonomik bir uyarı niteliğindedir. Çünkü bir ekonomi; adalet, merhamet ve dürüstlükten beslenmediğinde, kaynaklar tükenmese bile güven tükenir.
Geleceğin ekonomik senaryoları, artık sadece faiz oranlarıyla değil, toplumsal değerlerle şekillenecek. Ekonomi, yalnızca para değil; insanlık sermayesinin yönetimidir. Bu nedenle, “büyüme” kelimesi, yalnızca üretimi değil, erdemli kalkınmayı da içermelidir.
Sonuç: Günahın Ekonomik Bedeli
Diyanet’in tanımladığı 7 büyük günah, insanın sadece dini değil, ekonomik sınavını da temsil eder. Her günah, bir piyasa bozulması, bir değer kaybı, bir refah eksilmesi yaratır. Günümüzde asıl soru şudur:
Ekonomik büyüme uğruna hangi ahlaki değerlerden vazgeçiyoruz?
Ve bu vazgeçişin gerçek maliyeti nedir?